### Ή εξέλιξη του σοσιαλισμού από την ουτοπία στην επιστήμη
[...] Ό κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής, μετατρέποντας όλο καί πιό πολύ τή μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού σέ προλετάριους, δημιουργεί τή δύναμη εκείνη, πού αναγκάζεται νά πραγματοποιήσει αυτή τήν ανατροπή, άν δε θέλει ν' αφανιστεί. Ό καπιταλισμός, ωθώντας όλο καί πιό πολύ τά πράγματα πρός μιά μετατροπή των μεγάλων κοινωνικοποιημένων μέσων παραγωγής σέ κρατική ιδιοκτησία, δείχνει μόνος του τό δρόμο γιά τήν πραγμάτωση τής άνατροπής. Τό προλεταριάτο παίρνει τήν κρατική εξουσία καί μετατρέπει τά μέσα παραγωγής πρώτα σέ κρατική ιδιοκτησία. Έτσι, όμως, τό προλεταριάτο αυτοκαταργείται, έτσι καταργεί όλες τίς ταξικές διαφορές καί άντιθέσεις καί μαζί τους καί τό κράτος ώς κράτος. "Ισαμε σήμερα, ή κοινωνία πού κινείται μέσα σέ ταξικές άντιθέσεις, χρειαζόταν τό κράτος, δηλαδή μιά οργάνωση, πού τήν είχε στά χέρια της ή κάθε έκμεταλλεύτρια τάξη γιά νά διατηρεί τούς έξωτερικούς της όρους παραγωγής, συνεπώς γιά νά διατηρεί κυρίως τή βίαιη συγκράτηση τής έκμεταλλευόμενης τάξης μέσα στούς όρους καταπίεσης πού καθορίζονται άπ' τόν δοσμένο τρόπο παραγωγής (δουλεία, δουλοπαροικία ή φεουδαρχία, μισθωτή έργασία). Τό κράτος ήταν ό έπίσημος εκπρόσωπος όλης τής κοινωνίας, ή ένο-ποίησή της σ' ένα όρατό σώμα. Ήταν όμως τέτοιο, μόνο έφ' όσον άποτελοΰσε κράτος τής τάξης έκείνης, πού, γιά τήν εποχή της, έκπροσωποϋσε όλη τήν κοινωνία : στήν αρχαιότητα κράτος των πολιτών-δουλοκτητών, στό μεσαίωνα των εύγενών-φεουδαρχών,
481
31
στην εποχή μας κράτος τής αστικής τάξης. Όταν, τελικά, τό κράτος θά γίνει πράγματι εκπρόσωπος όλης τής κοινωνίας, τότε, από μόνο του θά αποβεί περιττό. 5 Από τή στιγμή πού δέ θά υπάρχουν πιά κοινωνικές τάξεις, ώστε νά χρειάζεται νά τίς κρατά κανείς καταπιεσμένες, από τή στιγμή πού, μαζί μέ τήν ταξική κυριαρχία καί τόν αγώνα γιά τήν επιβίωση, ό όποιος οφείλεται στήν ϊσαμε τώρα αναρχία τής παραγωγής, θά βγουν άπ' τή μέση καί οί συγκρούσεις καί οί ακρότητες πού είναι απόρροια αύτοϋ του αγώνα, από τή στιγμή έκείνη παύει νά υπάρχει τό άντικείμενο καταπίεσης, πράγμα πού καθιστούσε αναγκαία μιά ιδιαίτερη καταπιεστική δύναμη, τό κράτος. Ή πρώτη πράξη, μέ τήν οποία τό κράτος έμφανίζεται ώς πραγματικός έκπρόσωπος όλης τής κοινωνίας, —ή ανάληψη τής ευθύνης των μέσων παραγωγής έν ονόματι τής κοινωνίας — είναι ταυτόχρονα καί ή τελευταία αυθύπαρκτη πράξη πού αναλαμβάνει ώς κράτος. Ή επέμβαση μιας κρατικής έξουσίας στίς κοινωνικές σχέσεις θά γίνεται περιττή στόν έναν τομέα μετά τόν άλλον καί τότε άπό μόνη της πέφτει σέ νάρκη. Τή διακυβέρνηση προσώπων τήν άντικαθιστά ή διαχείριση πραγμάτων καί ή διεύθυνση παραγωγικών λειτουργιών. Τό κράτος δέν «καταργείται», απονεκρώνεται. Μ' αύτό τό πνεύμα πρέπει νά αξιολογηθεί ό όρος «έλεύθερο λαϊκό κράτος»275, τόσο άπ' τήν άποψη ότι άποτελει ένα παροδικό προπαγανδιστικό προκάλυμμα, όσο κι άπ' τήν άποψη ότι είναι έπιστημονικά άτελής. Μ1 αύτό τό πνεύμα πρέπει νά άξιολογήσουμε τήν άξίωση των λεγόμενων άναρχικών νά καταργηθεί τό κράτος άπ1 τή μιά μέρα στήν άλλη.
'Από τότε πού ό κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής έκανε τήν έμφάνισή του στό προσκήνιο τής ιστορίας, μεμονωμένα πρόσωπα ή καί ολόκληρες αιρέσεις πρόβαλαν, συχνά μέ τρόπο λίγο-πολύ συγκεχυμένο, ώς ιδεώδες του μέλλοντος τή μεταβίβαση όλων των μέσων παραγωγής στήν κυριότητα τής κοινωνίας. 'Αλλά αύτό θά γίνει έφικτό, θά γίνει ιστορικά άναγκαΐο μόνον όταν θά υπάρξουν οί πραγματικοί όροι γιά τήν ύλοποίη-σή του. "Οπως καί κάθε άλλη κοινωνική πρόοδος, ή μεταβίβαση αύτή μπορεί νά πραγματοποιηθεί όχι άπλώς μέ τήν επίγνωση του ότι ή ύπαρξη τάξεων άντιβαίνει στή δικαιοσύνη, στήν ίσό-
482
τητα κλπ., όχι άπλώς μέ τήν πρόθεση νά καταργηθούν οί τάξεις, αλλά μέ ορισμένους οικονομικούς όρους. Ό διαχωρισμός της κοινωνίας σέ τάξη εκμεταλλευτική καί τάξη εκμεταλλευόμενη, σε τάξη κυρίαρχη καί τάξη καταπιεζόμενη, ήταν τό αναγκαίο επακόλουθο του προγενέστερου χαμηλού βαθμού ανάπτυξης τής παραγωγής. Όσο τό σύνολο του κοινωνικού έργου αποφέρει ένα έσοδο, πού μόλις υπερκαλύπτει τά έντελώς αναγκαία γιά μιά μίζερη διαβίωση του συνόλου, όσο δηλαδή ή εργασία απορροφά όλον ή σχεδόν όλον τό χρόνο τής μεγάλης πλειοψηφίας των μελών τής κοινωνίας, τόσο ή κοινωνία αύτή είναι αναγκαστικά χωρισμένη σέ τάξεις. Πλάι στή μεγάλη πλειοψηφία, πού είναι ταγμένη αποκλειστικά στή δουλειά, διαμορφώνεται μιά τάξη απαλλαγμένη από άμεση παραγωγική εργασία, πού άσχολεΐται μέ τίς κοινές υποθέσεις τής κοινωνίας : διεύθυνση τής εργασίας, ύποθέσεις του κράτους, Δικαιοσύνη, επιστήμες, τέχνες κλπ.
[...] Προλεταριακή επανάσταση, λύση τών άντιφάσεων : τό προλεταριάτο παίρνει στά χέρια του τήν κρατική εξουσία καί μέ τή δύναμη αύτής τής εξουσίας μετατρέπει σέ ιδιοκτησία του δημοσίου τά κοινωνικά μέσα παραγωγής, πού έφυγαν άπ' τά χέρια τής άστικής τάξηε. Μ' αύτή τήν πράξη, άφαιρεΐ άπ' τά μέσα παραγωγής τήν ιδιότητα πού είχαν ως τώρα νά λειτουργούν ώς κεφάλαιο καί άποδίδει πλήρη ελευθερία άνάπτυξης του κοινωνικού χαρακτήρα τους. Τότε πιά γίνεται δυνατό νά βασίζεται ή κοινωνική παραγωγή σ' ένα προεπεξεργασμένο σχέδιο. Ή εξέλιξη τής παραγωγής μετατρέπει σέ άναχρονισμό τήν παραπέρα ύπαρξη διαφορετικών κοινωνικών τάξεων. Στό βαθμό πού θά εξαλείφεται ή άναρχία τής κοινωνικής παραγωγής, θά πέφτει σέ νάρκη καί ή πολιτική εξουσία του κράτους. Τελικά, οί άνθρωποι γίνονται άφεντικά στή διάπλαση τής κοινωνικής ζωής τους καί, συνάμα, άφεντικά στή φύση, άφεντικά του εαυτού τους, γίνονται ελεύθεροι.
Ή ιστορική άποστολή του σύγχρονου προλεταριάτου είναι νά επιτελέσει αύτή τήν κοσμοσωτήρια άπελευθερωτική πράξη. Χρέος τής θεωρητικής έκφρασης του προλεταριακού κινήματος, του επιστημονικού σοσιαλισμού, είναι νά διερευνήσει τούς ιστορικούς όρους καί, συνεπώς, τήν ϊδιατή φύση αύτής τής κοσμοσω-
483
τήριας απελευθερωτικής πράξης κι έτσι νά κάνει τήν τάξη, πού σήμερα καταπιέζεται καί προορίζεται γιά δράση, νά συνειδητοποιήσει τούς δρους καί τή φύση τής δράσης της.
Κ. ΜΑΡΞ - Φ. #ΕΝΓΚΕΑΣ, "Απαντα, τόμ. 19, σελ. 223-224.
484
