Nikomedya [ İzmit] Kazası
20. yüzyılın başında, İzmit körfezinin gerisinde yer alan Nikomedya'nın nüfusu 12.000'di. Şehirde yaşayan 4.635 Ermeni batıdaki Kadıbayı/Karabaş mahallesinde,Surp Asdvadzadzin Katedrali'nin etrafında oturuyordu. Ermenice konuşan İzmit Ermenileri zanaatkarlar ve tüccarlardan oluşur. Şehre hakim antik akropolün eteğinde yer alan çarşıyı Rumlarla paylaşırlar. En önemli ekonomik faaliyetleri ipekçilik ve ipek ticareti ve tütün ve tuzun işlenip satılmasıdır. İzmit'in etrafında, 15 ila 20 kilometrelik bir alana uzanan on bir kırsal Ermeni yerleşimi şehirle yakın ilişkileriçindedir.Güneyde yer alan küçük Bardizag/Bağçecik şehrinin nüfusu 9.024'tü ve burası İzmit ile başkent arasında işleyen buharlı vapurların uğradığı son iskeleydi. Kıyıdan altı kilometre içeride, Minas Dağı'nın yakınında yer alan ve ormanlarla ve verimli topraklarla çevrili olan şehir öncelikle ipek böcekçiliği, bağlan ve bostanlarıyla meşhurdur. Birinci Dünya Savaşı arifesinde Şehirde, bir okulu ve bir hastanesi olan önemli bir Amerikan misyonu faaliyet gösterir. Bardizag'tan yarım saat uzaklıktaki Pöngel köyünün nüfusu 419 kişiydi. Güneyde ve güneydoğuda Zakar (nüf. 404), Manuşag [Menekşe) (nüf.591), Ovacık [Yuvacık) (nüf. 3.303) ve Jamavayr adlı kırsal merkezler uzanır; kuzeyde ise Arslan Bey (nüf. 3.218) yer alıyordu.
İzmit kazasının kuzeyinde yer alan Armaş Manastırı [Akmeşe) 1611 yılında kurulmuştur. Batı Anadolu'daki yegane ruhban okulu olması bakımından özel bir öneme sahiptir. 1910'da manastırın bitişiğindeki köyde 1.505 kişi yaşar. Bu köyde yaşayan köylüler manastıra ait toprakları işlerler, ipek böceği yetiştirirler. Burası aynı zamanda, bölgede yaşayan Ermeni nüfusun sürgün edilmesini örgütleyen önemli kişilerden birinin, Armaş nahiye müdürü Fahreddin Efendi'nin de ikametgah yeridir. Armaş'ın birkaç kilometre batısında Dağ (nüf. 380) ve hemen bitişiğinde Haç (nüf. 202) köyleri yer alır. Khazgal/Pirahmet (nüf. 811) ise Armaş'ın kuzeydoğusunda, bir saatlik bir mesafede yer alır. 6 Savaş arifesinde lzmit'te 12 yerleşim yerinde yaşayan Ermeni nüfusu Katolikler ve Protestanlar dahil) 25.399 kişidir. Şehrin toplam nüfusu, 1870'lerin sonunda bölgeye yerleşen çok sayıda Çerkez ve 1912-1913 Balkan Savaşları'nın ardından Selanik ve Rumeli'den gelen muhacirlerle birlikte 70.000 kişidir.
Ermeni Soykırımı
Yazar: Raymond Kevorkian
Çevirmen: Ayşen Ekmekçi
Yayınevi : İletişim Yayıncılık