Yerzınga/Erzincan Ermeni Apostolik Kiliseleri
Ermeni Soykırımı’ndan hemen önce, Yerzınga’da Surp Nışan, Surp Yerrortutyun, Surp Sarkis ve Surp Pırgiç adında 4 Ermeni kilisesi ve Meryem Ana adında küçük bir şapel faaliyet göstermekteydi
Surp Nışan Kilisesi
Surp NışanYerzınga ve Yerzınga ruhani önderliğinin merkez kilisesi idi. Rivayete göre, adını IV. yy.’da Roma’dan getirilmiş haçtan almıştı (Tiridates Haçı). Yerzınga kiliseleri arasında en eskisi ve en büyüğü olan Surp Nışan’ın kagir yapısı bölgede sıklıkla olan depremler nedeniyle pek çok kez yenilenmiş ve yeniden inşa edilmişti. Mevcut bina 1834’de inşa edilmişti .Kilisenin ön avlusunda ortasında bir havuz bulunan güzel bir bahçe vardı. Tüm avlu ise mahalle evlerinden bir duvarla ayrılmıştı. Bahçenin bir kısmı mezarlığa tahsis edilmişti. Surp Nışan kilisesinin din görevlileri ve cemaatin ileri gelenlerini buraya gömülmüştü.
Surp Yerrortutyun Kilisesi (Kutsal Üçlük)
Surp Yerrortutyun kilisesi Kilise meydanının güneyindeydi. Aydınlık ve ihtişamlı bir kilise olarak tasvir edilir. Topraktan inşa edimiş surlarla çevriliydi. 1836’da inşa edilmişti . Surun içinde, kilise haricinde, mahalleye ait Merkez Okulu ve spor binası, aynı zamanda bahçe, havuz, geniş bir park, küçük bir koruya dönüşmüş mezarlık bulunmaktaydı.Surp Yerrortutyun kilisesinin cemaati en büyüğü idi, yaklaşık 600 haneden oluşurdu (1913 verilerine göre, Yerzınga’da Ermenilerin sayısı 2.021 hane idi). Bu bakımdan taşınmaz ve kilise gereçleri açısından en zenginiydi.
Surp Sarkis Kilisesi
Surp Sarkis kilisesi Kilise meydanının kuzeyindeydi. 1839’da inşa edilen kilise binası , orta çaplı bir büyüklüğe sahipti, dar ve sıkışık bir avluya sahipti. Avluda bir kaç dut ağacı ve küçük bir havuz vardı. Aramyan Okulu binası da kilisenin bitişiğindeydi.Kilise 24 azize ait olduğu rivayet edilen kemik parçaları, resimli ve hat sanatı ile kaleme alınmış, mucizevi “Goloş” İncili ve Kral Tiridates’in bayrağının kalıntısı ile ünlüydü. Yılda iki kere, S. Sarkis oruç haftası ve Büyük Oruç’un ilk Çarşambası “Goloş” İncil’i muhafaza edildiği yerden çıkarılır ve okunurdu. İmanlılar, özellikle hastalar ve adak ziyaretine gelenler, İncil’den şifa niyaz ederlerdi. Türk kadınlar dahi adak adayıp, secde ederlerdi.
Mahalledeki 450 hane Ermeni nüfusuyla, Surp Sarkis Yerzınga’da bulunan diğer Ermeni kiliseleri arasında en fakiriydi ve gelir getiren herhangi bir akarı yoktu. Kilise gelirleri genel olarak mahalledeki imanlıların bağışlarıyla oluşmaktaydı.
Surp Pırgiç Kilisesi
Surp Pırgiç kilisesi Yerzınga’nın eski mahallesinin ucundaydı. Kagir, sağlam yapılı, küçük bir kilise olarak tasvir edilirdi. Taştan sağlam sütunları ve yüksek kemerleri vardı. Sütun başları süslemelere sahipti. İçi Yerzınga’daki diğer kiliselere benziyordu, fakat giriş avlusu ve kadınlara tahsis edilen özel bir alan yoktu.
Kilise çevresinde bahçe vardı, avlu ise yüksek bir duvarla çevrili idi. Mahallenin tarihi mezarlığı güney duvarına bitişikti.
Kilise mülk bakımından zengindi. Cemaati eski mahallenin yaklaşık 400 hane Ermeni nüfustan oluşmaktaydı. Yerzınga’daki diğer Ermeni mahallelerindeki nüfus için Surp Pırgiç bir adak yeriydi ve özel vesilelerle ziyaret ederlerdi.
Surp Pırgiç kilisesine ait mahalle mektebi Naregyan’dı.
Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) Şapeli
Meryem Ana Şapeli Kilise meydanının batısında, sakin ve diğerlerinden ayrı bir sokağın köşesindeydi. Geniş bir avlusu vardı ve duvarlarla çevriliydi.
Eskiden yarı yıkık bir kilise olan şapel, uzun zaman terkedimiş bir halde kaldıktan sonra, 1885’de bir grup imanlı kadın tarafından toplanan bağışlar dayesinde şapele dönüştürüldü ve güzel el işleri ve mütavazı gereçlerle donatıldı.
