Astare şa @astaresiya@qoto.org

Carlos Latuff

Sol Kemalizm ne kadar soldur?

M. ŞÜKRÜ HANİOĞLU

Kadro Mecmuası tarafından yapılan Kemalizm yorumunun günümüz Cumhuriyet Halk Partisi, Türk "solu" ve ulusalcılığının ideolojik temellerine uzanan etkileri olduğu şüphesizdir. Bu nedenle Cumhuriyet dönemi düşünce tarihi çalışmalarında "sol Kemalizm" şeklinde kavramsallaştırılan bu yaklaşımın ne denli "sol" olduğunun sorgulanması, anılan parti ve fikir hareketlerinin gerçek ideolojik konumlarının ortaya konulmasına da yardımcı olabilir.
Yayınına 1932'de başlayan Kadro'nun önde gelen yazarlarının çoğu Bolşevik İhtilâli sonrasında Rusya'daki dönüşümü bizzat yaşamış, değişik Sovyet kurumlarında eğitim programlarına katılmış, Türkiye Komünist Partisi ile yakın ilişkiler sürdürmüş, bu nedenle de 1927 Tevkifatı'nda tutuklanmış entelektüellerdi. Söz konusu entelektüel geçmiş ve düşünce birikimi kendisini Kadro neşriyatının tarihî maddeci ve Marxist tahlil araçları kullanmasıyla ortaya koyuyordu. Ancak tıpkı analizlerinde benzer araçlar kullanan Yusuf Akçura'nın son tahlilde "sol" değerlendirmeler yaptığını savunabilmenin imkânsızlığı gibi, Kadro tarafından ortaya konulan Kemalizm yorumunun da gerçek anlamda "sol" bir değerlendirme olduğunu söyleyebilmek zordur.
Kadrocular, bir yandan Millî Kurtuluş İnkılâbı olarak adlandırdıkları sürecin "ilmîleştirilmesini," yâni bir kuram haline getirilerek benzer kurtuluş hareketlerine ışık tutmasını, isterken bir yandan da bunun "Şef"in, "tek bir irade"nin tartışılmaz önderliği altında ve milliyetçi ilkeler çerçevesinde yapılmasını arzu ediyorlardı. Kendi ifadelerince "Kemalist Türk inkılâpçısına göre ilim de millî" idi. Nitekim Kadro ileri sürdüğü "İlk önce madeni çıkaran, ilk önce hayvanı alıştıran ve ilk önce bitkileri öğretip yeryüzünü insan için cennet haline koyan soy Türk ulusu ve Türk soyudur... Biz inanıyoruz ki, öncülük soyumuzun türesidir" teziyle sadece Türk Tarih Tezi'ni içselleştirmekle kalmıyor, milliyetçilik alanında da sağ Kemalizm'den farklı olmayan bir yorum ortaya koyuyordu.
Kendini kapitalizm ve sosyalizme eşit mesafede konumlandıran ve "imtiyazsız, sınıfsız bir millet kuruluşu" yâni "sosyal milliyetçiliği" hedefleyen Kadro ve onun "sol" Kemalizm yorumu gerçekte, iki savaş arası dönem Avrupası ve bilhassa Alman entelektüel çevrelerinde ilgi uyandıran, yeni muhafazakâr bir tahlildi. Nitekim Kadro yazarlarının ifadeleriyle Alman yeni muhafazakârlığının sözcüsü olan Tatkreis hareketi ve yayın organı Die Tat mecmuasının temel tezleri arasında neredeyse bire bir benzerlikler bulunabilinir. İlginçtir ki sol bir yayın organı olarak tanımlanan Kadro da Die Tat editörü Hans Zehrer ile yaptığı mülâkatta Almanya'nın "ne istismar edilen, ne de istismar edilen bir nizam altında kurtuluşunu ve yeniden doğuşunu güden" Tatkreis hareketini överek ve Die Tat'ın demokrasi karşıtlığı ve anti-emperyalizmiyle Kadro tezleri arasındaki benzerliklere dolaylı olarak işaret etmişti.
Kadro gibi entelektüel seçkinlerin otoriter yöneticilere yol göstermesinin önemini vurgulayarak kendini entelektüel elit oluşturmaya adayan, çoğulculuğu aşağılayarak parlamentarizmin "sahte temsil" olduğunu savunan Die Tat, kitlelerin entelektüel zaafı nedeniyle, "ulusun uyandırılması" için yukarıdan aşağıya devrimin gerekli olduğu tezini savunuyordu. Kadrocular gibi 1929 iktisadî buhranından derin biçimde etkilenen Alman muhafazakâr hareketi, geleceğin toplumunda ekonomik düzenin otarşi olacağını savunarak kendi kaynaklarına dayanan, devletçi, planlamacı ve içe kapanmacı bir iktisadî düzen savunusu yapıyordu. Kadro hareketi liderlerinden Şevket Süreyya'nın "otarşi"yi kutsayan ve ulaşılması gereken ideal düzen olarak sunan ifadelerinin bu kaynaktan da beslendiği şüphesizdir.
Tıpkı "Şef"in büyük inkılâbı kendileri benzeri bir entelektüeller topluluğu yardımıyla sürdürmesini isteyen Kadrocular gibi, Zehrer de Almanya'da savaş sonrasında Bismarck'ınki benzeri liderlik arzulayanlara, bu tür bir önderin dahi entelektüeller olmadan birşey yapamayacağı cevabını veriyordu. Tatkreis hareketinin Weimar döneminin son şansölyesi General Kurt von Schleicher'den millî şef yaratma çabaları ise aslında Kadrocuların ellerinin altında buldukları siyasî yapılanmayı oluşturma gayretiydi.
Dolayısıyla Kadro'nın "sol" Kemalist yorumu aslında Tatkreis benzeri yeni muhafazakâr hareketlerin ortaya koydukları demokrasi karşıtı, içe kapanmacı, otarşiyi kutsayan, iktisadî planlamacı, "ulusun uyanışı" fikrine dayalı bir milliyetçiliği merkezine yerleştiren, mutlak otorite tarafından entelektüeller yardımıyla yönetilen toplum fikrinin eski sosyalistler tarafından dile getirilmesinden başka bir şey değildi. Nasıl Zehrer'in bâzı fikirlerini bir sosyal demokrat olan Mannheim'dan almış olması Tatkreis'ı sol bir hareket yapmıyorsa, liderlerinin entelektüel birikimleri ve kullandıkları tahlil araçları da Kadro'ya gerçekte sol bir dergi ve hareket olma özelliği kazandırmıyordu. Buna karşın derginin solculuk töhmetiyle kapattırılması ilginçtir. Halbuki Alfred Fouillée ve Léon Bourgeois solidarizmine dayanarak, Recep Peker'in ifadelerinde ve Ülkü mecmuasında ete kemiğe bürünen sağ Kemalizm, entelektüel tahlilde, bio-sosyoloji olarak tanımladığı kapitalizm ve kollektivizm sentezi bir tesanütçülüğü savunması nedeniyle daha "sol" bir yaklaşımı temsil ediyordu.
Genellikle "sol" olarak kavramsallaştırılan, gerçekte ise kuvvetli muhafazakâr ve otoriter vurgular taşıyan Kadro yorumunun CHP, İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanlığıyla birlikte yeniden yükselişe geçen sol Kemalizm, 1960 sonrasının milliyetçi-solcu Kemalizm yorumu ve günümüz ulusalcılığı üzerindeki etkisi oldukça fazladır.
Bu yorumdan ziyadesiyle etkilenen günümüz CHP ve ulusalcı hareketinin sol ya da sosyal demokrasi olarak tanımladıkları ideolojileri de gerçekte bunlardan ziyade iki savaş arası dönemin yeni muhafazakârlığına yakındır. Tıpkı Türk ulusalcılığı gibi Zehrer de bu zihniyeti şehirli orta sınıfların ideolojisi haline getirmeyi düşlemiştir. İktisadî içe kapanıcılık, neo-merkantilizm ve otarşi özlemi ise Türk "sol"unun hâkim ekonomik görüşü haline geldiği gibi "sol" sanatın da düşünsel temelini oluşturmuştur. Bu tür bir muhafazakârlıkla beslenen Türk "sol" ve "sosyal demokrasi" hareketlerinin kendilerine bu sıfatları yakıştırmayan yorumlara kızmak yerine, solculuk zannettikleri otoriter muhafazakârlıklarının köklerini ve kaynaklarını sorgulamaları gereklidir. Bunu yaparken "sol" ve "sosyal demokrasi" hakkındaki kanaatlerini değiştirmeleri bile mümkün olabilir.

https://m.sabah.com.tr/yazarlar/hanioglu/2010/12/12/sol_kemalizm_ne_kadar_soldur

Kadınlar söylemese unutulurdu
aşklar. Dostluk ve savaş
Kumsallarda harladıkça
alevler karaya vuran gemiler
unutulurdu. Kadınlar beşik
başlarında ninnilere kattıkça
gidenleri ve dönmeyenleri
büyüdü dostluk. Keskinleşti
korkular. Kitaplar kalınlaştı.
Kadınlar hatırlamasa aşk mı
olurdu.

Sennur Sezer

29. KÜRT İSYANININ SELASI

Ayşe Hür

Yıllardır gazetelerde, televizyonlarda, sosyal medyada, kitaplarda defalarca Kürt Meselesi üzerine yazmış, dünyadaki çatışma çözüm süreçlerine dair örnekler paylaşmış biri olarak 1 Ekim 2024'te MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli'nin TBMM'de DEM Partili yöneticilerin ellerini sıkmasından ve 22 Ekim 2024 günü de PKK lideri Abdullah Öcalan'ı TBMM'ye gelip DEM Parti grubunda konuşmaya davet etmesinden sonra yaşananları elbette mümkün olduğunca tarihçi nesnelliği ile izlemeye çalıştım.

İzlerken boş durmadım İrlanda, Güney Afrika, Filipinler, Endonezya'da yürütülen süreçleri anlattım.

18 Şubat 2025 günü Mazlum Abdi'nin "Merkezi hükümet kurumlarının Kuzeydoğu Suriye'ye geri dönmesini destekliyoruz" açıklaması üzerine Twitter'da şöyle yazdım:

"Kürtler önemli tarihsel dönemeçlerde (1918, 1945, 1960'lar, 1990'larda, 2000'lerde) atılması hem mümkün hem gereken radikal adımları at(a)mamışlardır. Bu sefer de öyle olacak galiba. Her halkın "Kendi Kaderini Tayin Hakkı" vardır. Demek Kürtler [bu haklarını] böyle kullanacaklar. Üzülerek saygı duyuyorum."

Maalesef dilimi tutamadım ve 24 Şubat 2025'te Suriye'deki Dürzilerin özerklik ilanına ilişkin bir haberin üstüne şunları yazdım:

"Bir avuç Dürzi'deki cesaret, kararlılık "40 milyonluk" birilerinde yok."

Bu twit hiç öngörmediğim şekilde popüler oldu (en son 687 bin kere görüntülenmişti). "Cesaret" terimi feodal anlamıyla ele alındığı için alınanlar oldu, hakaret edenler oldu, nihayet Arzu Demir, "Küçük burjuva ulus kibri ve 40 milyon" başlığıyla bir yazı yazdı. Halbuki beni birazcık tanıyan biri kastettiğim cesaretin, KKTHakkı ile ilgili olduğunu anlardı.

Bugün DEM Parti heyetinin İmralı'dan getirdikleri mektubu okurken, bu kanaatimi değiştirecek bir şey ummuyordum ama bu kadar ağır ve net bir teslimiyet de beklemiyordum. Öyle ki 20 yıl içinde Kürtler adına bu kadar üzüldüğüm bir gün olmamıştır.